In 1934 schreef Johan Huizinga: 'Als er één ding is waarop we met recht trots mogen zijn, dan is dat het feit dat geen ander volk in staat is om op een zo evenwichtige manier de instroom van drie verschillende culturen (dat wil zeggen, de Duitse, Franse en Engelse) in zich op te nemen en hun geest met zo'n nauwkeurig inzicht te begrijpen.' Of Huizinga hiermee gelijk had, staat niet zo vast, maar hij schetst wel een ideaal van openheid en tolerantie. In plaats daarvan kwam het sleutelwoord integratie, waarbij niet de instroom maar het uitzettingsbeleid gezichtsbepalend werd. Integratie impliceert de miskenning van onze democratische en pluralistische samenleving. Het gaat uit van een niet bestaande en ook niet gewenste eenheid en samenhang die afgesloten moet worden voor verrijkende impulsen van buiten. De vreemdeling wordt vijandig bekeken en gemaand zich aan ons aan te passen of snel weer te verdwijnen. Ruud Lubbers stelde voor in plaats van over integratie, over
